BIZI NAI

        Salbatore Mitxelena , 1948

 

 

Junak jun.

Jadanik ez aien zai egon.

Illak il...

auskalo noiz nola eta non.

Galduak galdu...

Alabearrak irentsi ditu

bazterren baten,

ez aintza, ez illeta, ez omen...

gure onenak!

beti gurekin bear zutenak.

 

Junak jun: illak il:

galduak galdu.

Atarramentu onik

geroz ez dugu.

Ai alarguna,

bai beltza zure etorkizuna!:

ukullua uts...

ume txikiak txit gose ta zurtz...

Goldea, berriz,

erdoiak jaten, itzai gaberik...

 

Illak il. Okerrena Bergarakoa.

Irabazi ustetan galdu gudua.

Ai Euskalerri,

salkeri aundienen martiri:

zertan ixuri

Zumalakarregin odol ori,

gaur gertatzeko

Espartero batek salduta preso...?

 

Illak il.

Dagoneko oro alperrik.

Jun zan Eguzkiari

ezin austerik.

Illuna dugu...

Etxe-barrura, enetxook, bildu

Itxi ateak;

sar ez ditezen sakamanteak.

...Or atarian

«beltzak» pasako lapurkerian...

 

        «un peuple qui s'en va»

 

        Adio baten tristura somatzen zaio Euskalerriari, bere errita-sunaren udazkeneon. Amaika gauza eder bait-badoazkio billuzten, erabat suntsitzen!

        Mundu arrotzean arrotz, bere burua aldeztu eziñik, espetxe batean bezela topatzen duzu gaixoa, katigu ta ilzori; urkamendikoaren antzo daukazu, bizia zintzilika duela zenbaitzuen eskutik..., Jaungoikoaren borondateari belauniko.

 

Atsekabearen berri

iñork ongi ote daki?

Ni emen nago, gaixo au!

probaturik ongi,

emanaz milla gorantzi

gazte denborari...

 

ADIO

Euskalerriak dario.

 

Igesi

zenbat gauz eder doazi,

Ezaren

illobi beltzera zuzen,

egundo

geiago ez biurtzeko,

sekula

il bear ez lutekela...

 

Antziña!:

—gure iñular sorgiña,

iraun-arazi eziña...—

bazuaz

zure printzak itzalduaz...

 

Zergatik

ez edan zure argitik,

bizi gaitezen lengotik?

Zergatik

ez ibilli zure eskutik

bein-beti,

eten ez dedin leiñargi?...

 

Adio

Euskalerriak dario,

Zugana

luzatuz bere yorana.

Bai, arren,

utzi Adio esaten.

Adio!

Adio bai sekulako!

 

Mendien apaingarri

ok ziran zugaitzak:

lizar, pago ta intxaur,

gaztain ta aritzak.

Sartu ziran beingoan

piñu beltz arrotzak.

Arrezkero mendiak

erderaz zebiltzak.

 

Intxaurraren zura zan

oiak egiteko:

lizarrarena, berriz,

katedraletako.

Piñuena, ordea,

esan zertarako?

—Baitipat, ildakoen

zerraldotarako...

Aritz, lizar, pagoak:

agur sekulako!

 

Elezar eta ipui,

kopla naiz kanta-zar:

aiton-amonen autan

ziran zeru-izpar,

ta illoben gogoetan

ametsezko izar...

Laratzak berak ere

aiekin ze sugar!

 

Bestelako ederra

orduan bizitza

kantuz zijoanean

zerura otoitza

Bestelako gozoa

sukaldean poza

aiekin piztutzean

otordu bakoitza!

 

Adio, kanta-zarrak

ta ipui aspaldiko:

agur sekulako!

 

Eliz-arlosapean

eortzitako illak;

galtzara-ertzetako

ermita ixillak;

Batzarretako lege

zabal ta gurpillak;

jolas tolesgabeak;

oitura sotillak...

 

Ta Gabonzar'etako

gure Olentzaro;

ta pelotari txuri'

'en «Abe-Mariko»;

ta gaillur bakoitzeko

gurutze zurezko;

eta burruxa beltxak,

ta gonantx gorrixko...

 

Gure erritasunaren

ezaugarri oro:

agur sekulako!

 

Zuek, ai!, batezere,

mendi-gurutz deunak,

babeseko errien

zaindari onenak,

asaben sinismenak

jarri zinduztenak

eta orain bakantzen,

jausten zoaztenak!:

 

Ai Errien adua

bai zoritxarreko,

zuek gabe beiñola

baditezke tinko!

Dongeki erortzen dan

gurutz bakoitzeko,

jausten bait-dira ere

birtuterik pranko!

 

Mendi-gurutzetxoak:

agur sekulako!

 

Antziña!

—gure iñular sorgiña—.

 

Adio

Euskalerriak dario,

zugana

luzatuz bere yorana...

 

            * * *

 

Adio orretxen tristura dizu

Euskal-doiñuen barrenak.

Gorde eziñezko ituntasuna

 

baitare kanta alaienak.

«Babiloniko ibai ertzetan

nola ixildu arrotz-penak?»

Iltzera doan abenda baten

zotiñak dituzu denak.

 

Pestaburua. Dantzan gazteak

jantzi gorri-zurietan.

Plaza betea bri-bri zoratzen

eguzki-izpi alaietan.

Danen gainetik danboliña ari

doiñurik bizkorrenetan...

Entzun zaiozu. Ze esaten dizu?

Alaitasuna?, benetan?

Aitzitik, Eusko-Negarrak negar

txistuaren ezpaiñetan:

—«Ortzetan dizut irria baiña

nigarra bi begietan».

 

Dantza lotuan urrengo txanda

moda berrien arira.

Neska-mutillak artan leiatsu

mozkorki jira ta bira.

Buka orduko, gero illunez

bina-binaka mendira...

Txistuak negar azken-saioan,

doazen aiei begira,

gogoa miñez luza ala luzez

lengo antziña garbira...

 

...Ta Anjelus'eko dardarepean

izarñoen intzirira,

oitura zarren ondrautasunak

negar arekin batera:

 

«Bazterretik bazterrera

au mundu ala-bearra!

Eztakienak esan lezake

ni alegera naizala.

Ortzetan dizut irria eta

bi begietan nigarra».

 

            * * *

 

Adio

euskal-ertiak dario

lenera

luzatuz bere jaiera...

 

© Salbatore Mitxelena