EUSKALDUN BAT

        Eusebio Maria Azkue , 1896

 

 

Hemen nago ni tristea

galduta eskubidea

        kartzela baten

        alak esaten

daukadazanak ugari

neure gogo larriari.

 

Neure lehenengoko argia

zan euskaldun eguzkia

        Ama maitea

        zan emaztea

gizon behargin ta onena

herrian zan ziritzoena.

 

Ume nintzaneko egunak

danak alkarren lagunak

        joan zirean

        euren bidean

beti-betiko lekura

ez etorteko mundura.

 

Hamar urte neukazala

jakin zan Errege hil zala

        enekian nik

        hasiko zanik

hagaiti guda-kezkea,

ez gitxi zer zan gudea.

 

Hasi zan ordu txarrean

herritar hutsen artean:

        erbestekoak

        euren asmoak

eukezan gu sututeko

ta herria zapalduteko.

 

Hamaika orduko euskaldun

neuk nebazanak ezagun

        gazte zintzoak

        ta errubakoak

gurasoentzat galdu dira!

Ta herriak?... zorren azpira.

 

Egon leitela bakeau

baso-mutilen artean

        aita ibili zan

        Lartaunen gisan

beti guztien aurreti,

zauri barik baina ez beti.

 

Apurtuta istar hazurra

jo eban behin atzerantz lurra;

        eta harrak jaten

        berezi baten

kristinau legez hil zan

ta umezurtz gelditu nintzan.

 

Noizbait egin zan bakea

bake lotsari bagea

        baina Ingalaterrak

        halango gerrak

badoguz Jaunak emonik,

ez dau eukiko gizonik.

 

Ai Ama triste neurea!

Non zan laguna zeurea?

        Galdu zenduan

        baina munduan

daukazu seme kutuna

izatea zor deutsuna.

 

Hamazazpi urte daukadaz

gorputz ta osasun onagaz

        ta itxasoetan

        gaur ontzietan

irabazten da gehiago

eta aberastu lehenago.

 

Heldu zan laster eguna

neure amantzat iluna

        zeinen goizean

        joan ginean

euskaldun portu batera

ontzi bat bilatutera.

 

Fragata eder bat egoan

Habanarako gogoan:

        ontzirau nintzan

        morroian gisan,

ta berrogei egunean

Habanara heldu ginean.

 

Ontzien armadoreak

bizkaitar gizon nobleak

        euren etxean

        almazenean

kapitanen esanagaz

hartu nenduan pozagaz.

 

Habanan neukan bizia

zan amak irakatsia:

        goizean jagi,

        ez belu ez nagi

mezea entzun ta gosaldu

gero lekua zabaldu.

 

Izena hartuta bertati

joan nintzan Habanati

        salgeiagaz

        ta ugazabagaz

batera Veracruzera

beste etxe bat imintera.

 

Itxi nenduan bakarrik

ta eneukan ekandu txarrik

        mutil gazteak

        ezik bageak

neu lez burua ikusi lei

irabazten ehuneko ogei.

 

Ez nintzan amagaz ahaiztu,

ez inok hori sinistu;

        ehun ogerleko

        lehenengo urteko

azkana hain laster heldu zan

etxera agindu nebazan.

 

Gero boskarren urtean

ez neban inor artean,

        etxeko kutxan

        dirua bazan

eta sarritan amari

bialdu neutsan ugari.

 

Egoten ginean sarri

euskaldunak guztiz larri:

        heldu zirean

        ordu txarrean

Cuernabaca-ko malantzak,

Españolentzat garratzak.

 

Bariaku gau batean

heldu jatazan atean

        soldadu batzuk,

        igonda zeintzuk

lotu nenduan sokakin

dedarrez: «Muera el Gachupin».

 

Ordurik hona kartzelan

bizi naz ez dakit zelan:

        sarri ta askotan

        daukat gogotan

kendu baleuste bizia

hain daukat bizi larria!

 

Espainiako Konsulak

alper daukaz gure ardurak,

        Mexikon ez dau

        ezer alkantzau

hain dauke Espaina gitsitzat

ze euren buruak handitzat.

 

Neure ama biotzekoa!

Non dozu orain Jaungoikoa,

        alkantzetako

        semeantzako

zeuk euki zendun indarra

hil jatzunean senarra?

 

© Eusebio Maria Azkue